حکمرانی سایبرنتیک و بازتعریف پروتکل‌های ارتباطی بر اساس قرآن
ایکنا، هیربد قضایی، پژوهشگر حوزه سایبرنتیک، در مقاله‌ای با عنوان «حکمرانی سایبرنتیک اصلی‌ترین کارکرد فضای سایبر» که در شماره ۲۴ مجله عصر اندیشه منتشر شده است، به بررسی مقوله‌هایی چون تفاوت فضای مجازی از فضای سایبر، تئوری سیستم‌ها و سیستم سایبرنتیک، حکمرانی و سیستم سایبرنتیک می‌پردازد. وی در انتها ضمن اشاره به رویکرد انقلاب اسلامی به فضای سایبر بر ضرورت ورود و بازتعریف قواعد و پروتکل‌های ارتباطی در این فضا تأکید می‌کند. متن این یادداشت در ادامه از نظر می‌گذرد؛
در عصر ما هر زمان صحبت از «سایبر» می‌شود، ذهن‌ها به سمت فضایی از کامپیوتر‌ها و سیستم‌های دیجیتال، اینترنت و شبکه‌های اجتماعی و هرآنچه در ارتباط با این فضای صفر و یکی است معطوف می‌شود. حال آنکه «سایبر» و «فضای سایبر» کاملاً از این فضا جدا بوده و با وجود اینکه تمام این موارد را شامل می‌شود، اما هیچ یک از آن‌ها نیست. «فضای سایبر» حتی با «فضای مجازی» هم متفاوت است به این معنا که «فضای مجازی» ترجمه «ویرچوال اسپِیس»[۱] است نه «سایبر اسپِیس»[۲] و این دو واژه هر یک در زبان انگلیسی دارای مفهوم مرتبط به خود هستند.
حال این سؤال پیش می‌آید که اساساً چه اهمیتی دارد که ما این کلمات را درست به کار ببریم؟ وقتی می‌گوییم فضای مجازی اغلب فارسی زبانان همان برداشت فضای سایبر را خواهند داشت. همچنین جای گذاری کلمات انگلیسی با کلمات معادل فارسی آن‌ها نیز یک اصل کاملاً درست و غیر قابل چشم‌پوشی است. پس دیگر نیازی به پافشاری بر روی استفاده از کلمات نیست یا به قولی، دعوای ما در این نوشته بر سر لغت نیست بلکه می‌خواهیم کارکرد را مورد تأکید قرار دهیم.
باید عنوان نمود که اتفاقاً در این مورد، به کار بردن واژه دقیق و درست بسیار مورد اهمیت است. زیرا مفهوم «سایبر» یک مفهوم انتزاعی است و به صورت دقیق معادلی در فضای واقعی ندارد. به همین دلیل مفهومی که از آن در ذهن ما شکل می‌گیرد دقیقاً ارتباط با واژه‌ای دارد که ما به آن اطلاق می‌کنیم. در مرحله بعد نیز نوع مواجهه ما با این فضا به همان گونه‌ای می‌شود که مفهوم آن در ذهن ما شکل گرفته است و این دقیقاً همان نقطه‌ای است که ما امروز در حال ضربه خوردن از آن هستیم.
تفاوت فضای مجازی از فضای سایبر
واژه Cybernetics از واژه یونانی kubernetes به معنای «سکان‌دار» (مانند ناوبری در کشتی) گرفته شده است. این واژه از نظر ریشه‌شناختی، هم‌وندی و تناظر معنایی بسیار زیادی با مفهوم government به معنای فرمان دادن یا حکومت کردن دارد. مفهوم سایبرنتیکس[۳] به معنای نوعی از حکومت کردن، حکمرانی، ناوبری، اداره کردن، جهت دادن، مدیریت و کنترل است. از این جهت معادل‌هایی از قبیل رایانیک یا فرمانیک برای آن به کار رفته‌اند.
این واژه نخستین بار در زمینه «مطالعه خودمدیریتی» (the study of self-governance) توسط افلاطون در السیبیادس[۴] برای نشان دادن حکومت بر مردم استفاده شد. در ادامه کاری که اصحاب دائره المعارف در فرانسه در میانه‌ی قرن هجدهم در جنبش به اصطلاح روشنگری[۵] برای طبقه‌بندی علوم صورت داده بودند، در قرن نوزدهم واژه Cybernétique برای نخستین بار توسط فیزیکدان فرانسوی آندره ماری آمپره[۶] برای بیان علوم حکمرانی[۷] در طبقه‌بندی دانش بشری مورد استفاده قرار گرفت.
نخستین سیستم تنظیم خودکار مصنوعی، یک ساعت آب بود که توسط تسیبیوس[۸] که یک مخترع و ریاضیدان اهل اسکندریه مصر باستان بود اختراع شد. در دستگاهی که او ساخته بود، سطح آب به طور خودکار و بدون دخالت عامل خارجی ما بین بازخورد‌ها و مکانیسم‌های کنترلی، تنظیم می‌شد. توجه به این گونه مکانیسم‌ها، عقبه سیستم سایبرنتیک را حتی می‌تواند به پیش از این دوران نیز برساند. اما به هر حال، به طور ویژه در دوران انقلاب صنعتی نخست است که نمونه‌های سیستم سایبرنتیک در دستگاه‌های ساخته شده توسط بشر گسترش می‌یابد.
موتور بخار جیمز وات که در حدود ۱۷۷۵ میلادی ساخته شد مجهز به یک گاورنر[۹] به صورت یک سوپاپ بازخورد گریز از مرکز[۱۰] بود که سرعت موتور را تنظیم می‌کرد. آلفرد راسل والاس[۱۱] در یکی از مقالات معروف خود در سال ۱۸۵۸ این مفهوم را به عنوان اصل تطور (معروف به تکامل در داروینیسم) معرفی کرد. در سال ۱۸۶۸ جیمز کلرک ماکسول[۱۲] مقاله‌ای نظری در مورد گاورنر‌ها منتشر کرد، که نخستین کسی بود که به صورت نظری در مورد اصول دستگاه‌های خودتنظیم بحث می‌کرد.
یاکوب فون اوکسکول[۱۳] در حیطه سایبرنتیک حیات[۱۴]، برای توضیح رفتار‌های حیوانات و منشأ معنا به طور کلی از طریق مدل چرخه عملکردی (Funktionskreis) از مکانیزم بازخورد استفاده کرد. پس از این دوره، در ابتدای قرن بیستم حوزه مطالعاتی سایبرنتیکس به عنوان یک مطالعه میان‌رشته‌ای که زمینه‌هایی، چون سیستم‌های کنترل، تئوری شبکه برق، مهندسی مکانیک، مدل‌سازی منطقی، زیست‌شناسی تکاملی و علوم اعصاب را به هم متصل می‌کند، آغاز شد. جنگ جهانی دوم بستری برای کار بیشتر بر روی این سیستم‌ها و به ویژه در زمینه توسعه سیستم‌های دینامیک شد که پس از این جنگ به مرور این ایده‌ها در حوزه سازمان‌های اجتماعی نیز به کار رفتند.
همچنین با توجه به این سیر تاریخی مشاهده می‌شود که «سایبر» از ابتدا برای امر حکومت به کار می‌رفته حتی زمانی که هنوز خبری از ارتباطات شبکه‌ای و دستگاه‌های دیجیتال نبود. پس اساساً معنای لغوی کلمه «سایبر»، کنترل کردن یا حکومت کردن است. اما کنترل و حکومتی که بر اساس کنترل اطلاعات باشد. غربی‌ها معادل کلمه «مجازی»، واژه‌ای به نام «ویرچوال» قرار می‌دهند. مقابل کلمه «ویرچوال» واژه «اکچوال» قرار دارد که می‌شود آن را به «واقعی» ترجمه کرد. عینک‌های «واقعیت مجازی» نیز برگرفته شده از همین مفاهیم است و ترجمه کلمه «Virtual Reality» است که به صورت خلاصه آن را VR می‌نامند.
این نمونه از عینک‌ها امروزه در صنعت بازی و صنایع دفاعی برای ایجاد محیط‌های مجازی در بازی‌ها و شبیه‌سازی‌های جنگی در صنایع دفاعی به کار می‌رود؛ لذا برداشت انسان غربی از کلمه virtual کاملاً متفاوت از کلمه cyber است. مفهومی که هر یک از این واژه‌ها در ذهن انسان غربی شکل می‌دهند کاملاً متمایز از هم بوده و دنیایی که هر یک از این مفاهیم می‌سازد نیز متفاوت خواهد بود. به طور کلی کلمات، اعتبار ذهن ما هستند. به این معنا که وقتی به عنوان مثال صحبت از پدیده‌ای به نام «قفل» می‌شود یک مفهوم از آن در ذهن ما شکل می‌گیرد و ما برای این پدیده در دنیای واقعی یک ما به ازا در ذهن خود داریم.
حال اگر معادل انگلیسی «قفل» یعنی کلمه «lock» را به یک انگلیسی زبان بیان کنیم در ذهن او همان ما به ازایی که در ذهن ما شکل گرفته است ایجاد می‌شود. حتی اگر ما کلمه معادل انگلیسی «قفل» را هم ندانیم، چون این کلمه ما به ازای بیرونی در دنیای فیزیکی دارد می‌توانیم با نشان دادن آن به مخاطب منظور خود را برسانیم. اما زمانی که درباره یک پدیده‌ای که انتزاعی است صحبت می‌شود نقش بستن یک تصور مشترک در ذهن دو طرف مشکل خواهد بود. کلمه «سایبر» چنین ویژگی‌ای دارد.
یعنی تصوری که یک انسان فارسی زبان از «فضای سایبر» دارد، «فضای مجازی» است. در حالی که همین تصور در ذهن یک انسان انگلیسی زبان مفهوم یک «فضای کنترلی» و فضایی برای حکومت کردن را ایجاد می‌کند. حال مشکل زمانی ایجاد می‌شود که جهانی بر این مفهوم استوار شده باشد و حکومت‌هایی با این فضا بر مردم حکومت کنند، ولی ما در کشورمان از آن تصور اشتباه داشته باشیم.
با توجه به روند مفهوم‌پردازی صورت گرفته حول این واژه در طول تاریخ، پیداست که یکی از دلایل بنیادی ضعف در طرح‌ریزی مطلوب این حوزه در ایران، عدم درک دقیق و درست از مفهوم آن است. این واژه معادل مناسبی در فارسی ندارد و استفاده از معادل‌هایی مانند «مجاز» یا «مجازی» برای آن غلط است. بنابراین اگر چه امروزه این دو مفهوم با یکدیگر ارتباط تنگاتنگی دارند، اما وقتی از «فضای سایبر» سخن گفته می‌شود، به پدیده‌ای سیستمی پرداخته شده است که ظرفیتی متفاوت از معنای «فضای مجازی» دارد.
تئوری سیستم‌ها و سیستم سایبرنتیک
یکی از انواع سیستم‌ها در حوزه تئوری سیستم‌ها، سیستم‌های سایبرنتیک هستند. به طور کلی، سیستم‌ها به سه دسته اصلی تقسیم می‌شوند: سیستم‌های فیزیکال (عینی)، سیستم‌های متافیزیکال (ذهنی) و سیستم‌های ترانس فیزیکال (غیبی). سیستم‌های فیزیکال به سیستم‌های ارگانیکی، مکانیکی، سایبرنتیکی، بیولوژیکی و اکولوژیکی تقسیم می‌شوند. سیستم‌های متافیزیکال به سیستم‌های زبانی (لوژیکال)، کمیتی (متمتیکال) و کیفیتی (کمیکال) تقسیم می‌شوند. سیستم‌های ترانس فیزیکال نیز همان سیستم فطری است. به این ترتیب، سیستم‌های سایبرنتیک یکی از انواع سیستم‌های فیزیکی بعد از سیستم‌های مکانیکی و ارگانیکی هستند.
در دوره انقلاب صنعتی نخست از نیمه قرن ۱۸ تا نیمه قرن ۱۹ که دوره ماشینی‌سازی کار‌ها بوده است، سیستم‌های مکانیکی توسعه پیدا کردند. تمام ماشین‌آلاتی که امروزه ما در صنایع استفاده می‌کنیم در واقع سیستم‌های مکانیکی هستند که محصول آن انقلاب صنعتی هستند. امتداد این نگرش سیستمی به نظام‌سازی و سیستم‌سازی اقتصادی، اجتماعی، حقوقی و ... ایجاد جامعه مکانیکی است.
انقلاب صنعتی دوم با شکل‌گیری سیستم‌های ارگانیکی متناظر است. این دوره در اواخر قرن ۱۹ تا اوایل قرن ۲۰ شامل توسعه روش‌هایی برای ساخت اجزاء قابل تعویض در صنعت و تولید ماشین‌آلات و دستگاه‌های جدید بوده است. در این دوره، ماشین‌ها و دستگاه‌ها به این تکنولوژی ارتقاء یافتند که قطعات آن‌ها قابل تعویض باشند. این نگرش به سیستم - که در عین حفظ کلیت سیستم، قطعات آن نیز قابل تعویض باشند - در نگاه به جامعه در قالب سیستم‌های ارگانیک اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و ... تبلور یافت.
ارگان‌ها یا سازمان‌های مختلف برای انجام کار‌ها ایجاد می‌شوند و برای هر یک شرح وظایفی تنظیم می‌شود که نسبت به یکدیگر استقلال نسبی داشته و ضمن حفظ کارکرد‌های خود در عین حال عضوی از یک کل هستند. سیستم حکومت‌داری که امروز در جهان مرسوم است که تمام حکومت‌ها دارای دستگاه‌ها و وزارتخانههای مختلف هستند با شرح وظایف و کارکرد‌های مخصوص به خود، بر پایه نگرش ارگانیگی بشر به سیستم‌سازی و جامعه‌سازی بوده است.
پس از این دوره، تمدن غرب و بالاخص آمریکا به سوی سیستم‌های سایبرنتیک تحول یافت و امروزه در عصر تفوق سیستم‌های سایبرنتیک زندگی می‌کنیم. این تحول متناظر با انقلاب سوم صنعتی از دهه ۵۰ تا ۷۰ در قرن بیستم، معروف به انقلاب دیجیتال، همراه با ظهور کامپیوتر‌ها و توسعه شگرف در تکنولوژی‌های اطلاعاتی و ارتباطاتی بود. دوره‌ای که در آن مسئله کنترل از اهمیت دو صد چندانی برخوردار شده است؛ لذا از آن با عنوان انقلاب سایبرنتیک هم یاد می‌شود. دوره‌ای که اگر چه روند ماشینی‌سازی امور هم‌چنان به قوت خود باقی است، اما روند خودکارسازی و اتوماسیون و هوشمندسازی، وجه غالب‌تر نوآوری‌های تکنولوژیک را به خود اختصاص داده است.
اجزا و روش‌سازی سیستم سایبرنتیک
سایبرنتیک از حیث سیستمی در شرایطی کاربرد دارد که یک رابطه علّی دایره‌ای[۱۵] تعریف شده باشد. به نحوی که در تجزیه و تحلیل سیستم، یک حلقه‌ی بسته‌ی سیگنالینگ موجود باشد که ناشی از عملکرد سیستم است؛ سیستم با عملکرد خود تغییراتی در محیط ایجاد می‌کند و آن تغییرات به نوعی در سیستم منعکس شده و بازخورد[۱۶] ایجاد می‌شود که منجر به تغییر سیستم می‌گردد. به این ترتیب، سایبرنتیک می‌تواند به سیستم‌های مکانیکی، فیزیکی، بیولوژیکی، شناختی و اجتماعی مرتبط باشد.
سیستم‌های مرتبط با سایبرنتیک، سیستم‌هایی هستند دارای اهدافی عینی که از طریق شرکت در زنجیر‌های علّی دایره‌ای - که از عمل به سنجش در مقایسه با هدف مورد نظر حاصل می‌شوند و دوباره به عمل می‌پردازند - تشکیل شده‌اند. تمرکز این سیستم‌ها بر این است که چگونه هر چیزی (دیجیتال، مکانیکی یا بیولوژیکی) اطلاعات را پردازش می‌کند، به اطلاعات واکنش می‌دهد و می‌تواند تغییر کند. سایبرنتیک شامل مطالعه بازخورد، جعبه‌های سیاه[۱۷] و مفاهیم مشتق شده مانند ارتباط و کنترل در موجودات زنده، ماشین‌ها و سازمان‌ها از جمله خودسازماندهی است.
سیستم سایبرنتیک در مقیاس کلی، دارای دو جزء و عنصر اصلی «اطلاعات» و «انرژی» است؛ همانند دو عنصر اطلاعات و انرژی در یک بدن کامل. در بدن انسان به عنوان کامل‌ترین سیستم که شامل سیستم‌های مختلف از جمله سیستم سایبرنتیک است، جزءِ تولید اطلاعات یعنی حواس پنجگانه، اطلاعات را گرفته و توسط شبکه عصبی به مغز جهت پردازش ارسال می‌شوند. در واقع این سامانه، شامل بخش تولید اطلاعات در سیستم سایبر بدن انسان است. سیستم گوارش به همراه کبد، قلب، معده، روده و ... سه عنصر هوا، آب و غذا را گرفته و طی فرایند‌های مختلف مکانیکی، شیمیایی و ... از آن‌ها تولید انرژی می‌کنند. بخش تولید انرژی مسئول تغذیه اندام حرکتی و سایر ارگان‌های بدن است تا توان انجام کار داشته باشند. مغز و بخش‌های کنترلی نیز مسئول صدور دستور به این اندام‌ها و ارگان‌ها برای انجام کار هستند.
این صدور دستور و اعمال کنترل، جوهر اصلی سیستم سایبرنتیک است؛ بنابراین برخلاف سیستم‌های ارگانیکی که ساختار در آن‌ها مثلاً به چهار یا پنج حوزه‌ی نظامی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی تقسیم می‌شدند، سیستم‌های سایبرنتیک به دو حوزه اطلاعات و انرژی تقسیم می‌شوند. سیستم عبارت است از ارتباط معنادار میان اجزاء در یک کل، که در نسبت با محیط خدمات ارائه می‌کنند. با این تعریف سیستم سایبرنتیک سیستمی است شامل دو جزء کلی اطلاعات و انرژی که بخش هوشمند، بخش غیرهوشمند را کنترل می‌کند.
حکمرانی و سیستم سایبرنتیک
آمریکا به عنوان اولین کشوری که فضای سایبر در آن شکل گرفته است، به طبع اولین کشوری بوده که سیستم حکمرانی خود را نیز به سمت سیستم سایبرنتیک پیش برده است. ایالات متحده آمریکا ۱۷ نهاد اطلاعاتی دارد که در کنار یکدیگر «جامعه اطلاعاتی»[۱۸] آمریکا را شکل می‌دهند. این ۱۷ نهاد اطلاعاتی در حوزه‌های مختلف، اطلاعات مورد نیاز برای حکمرانی را در اختیار دولت آمریکا قرار می‌دهند. البته باید اشاره شود که منظور از نهاد‌های اطلاعاتی صرفاً نهاد‌های جاسوسی نیست، بلکه نهاد‌هایی است که با اطلاعات استراتژیک سر و کار دارند.
جامعه اطلاعاتی آمریکا
«اطلاعات» نیز همانند «سایبر» از واژگانی است که معادل لاتین آن مفهومی فراتر از آنچه در زبان فارسی است را در بر می‌گیرد. در زبان انگلیسی مفهوم اطلاعات در ۴ لایه data، information، investigation و intelligence دسته‌بندی می‌شود. در این لایه‌بندی intelligence که اطلاعاتی است که به صورت هوشمندانه استخراج و دسته‌بندی شده‌اند، در واقع اطلاعات استراتژیک هستند و در حکمرانی این سطح از اطلاعات مورد استفاده قرار می‌گیرد. جامعه اطلاعاتی در آمریکا وظیفه تولید چنین اطلاعاتی را در حوزه‌های مختلف برای دولت آمریکا دارد.
هر یک از اعضای این جامعه در حوزه مسئولیت خود اطلاعات استراتژیک یا همان intelligence را در اختیار حکومت آمریکا می‌گذارند. به عنوان مثال وزارت خزانه‌داری اطلاعات مالی استراتژیک، وزارت انرژی اطلاعات استراتژیک در حوزه انرژی، وزارت خارجه اطلاعات استراتژیک در حوزه ارتباطات خارجی و سازمان سیا اطلاعات امنیتی را در اختیار حکومت قرار می‌دهد. همچنین از آن جایی که بازخورد (فیدبک) یک اصل در سیستم‌های سایبرنتیکی به حساب می‌آید، حکومت پس از دریافت چنین اطلاعاتی تصمیم‌سازی کرده و اجرا می‌کند و نتیجه را به هر یک از اعضای مربوطه جامعه اطلاعاتی برمی‌گرداند تا برای تولید اطلاعات جدید مورد استفاده قرار دهند.
آژانس امنیت ملی آمریکا یا NSA[۱۹] به عنوان نهاد مسئول فضای سایبر در آمریکا تمام اطلاعات استراتژیک حوزه سایبر را از اینترنت، شبکه‌های اجتماعی، کامپیوتر‌های شخصی افراد، موبایل‌ها، لپ‌تاپ‌ها، تماس‌های صوتی و تصویری، ایمیل‌ها و هر آنچه که به فضای سایبر متصل شود را از سراسر جهان جمع‌آوری کرده و در اختیار سران حکومتی آمریکا برای تصمیم‌سازی قرار می‌دهد. از آنجایی که این اطلاعات امروزه دارای اهمیت بسیار بالایی هستند و اطلاعات تمام افراد جهان را شامل می‌شوند، می‌توانند اطلاعات بسیار با ارزشی در راستای گرفتن تصمیمات حکومتی برای سران ایالات متحده آمریکا در مناسبات گوناگون جهان به ارمغان بیاورند.
به همین دلیل نیز نام این نهاد آژانس امنیت ملی آمریکا گذاشته شده است چرا که اطلاعات تولید شده توسط آن به صورت مستقیم با امنیت ملی این کشور در ارتباط است؛ لذا در سیستم جدید حکمرانی سایبرنتیک در آمریکا این ۱۷ نهاد اطلاعاتی هستند که نقش محوری را بازی می‌کنند و وزارتخانههای دیگر به حاشیه رانده شده و در حال انقراض یا هضم در یکی از اعضای جامعه اطلاعاتی هستند.
رویکرد انقلاب اسلامی به فضای سایبر
همان‌گونه که گفته شد فضای سایبر امروزه به عنوان اصلی‌ترین ابزار حکمرانی، توسط اصلی‌ترین دشمن انقلاب اسلامی یعنی آمریکا مورد استفاده قرار می‌گیرد. همچنین این فضا به عنوان اصلی‌ترین ابزار جنگ نرم آمریکا علیه ایران در حال استفاده است. به همین دلیل انقلاب اسلامی به عنوان انقلابی که امروز صادر کننده قدرت نرم به کشور‌های منطقه و حتی جهان است باید بتواند مدل خود برای رویارویی با این فضا را ارائه دهد. برای این منظور اولین قدم شناخت درست از این فضا و مفهوم سایبر است.
همچنین ایالات متحده آمریکا فضای سایبر را به عنوان جدید‌ترین فضای متصل و زمین جنگی، در کنار دیگر فضا‌های متصل که برای جنگ مورد استفاده است یعنی هوا، دریا، زمین و فضا، در دکترین نظامی عملیات سایبری خود معرفی می‌کند. زمانی که اصلی‌ترین دشمن انقلاب اسلامی خود فضای سایبر را به عنوان زمین جنگی معرفی می‌کند و آن را اصلی‌ترین ابزار جنگ نرم خود در این میدان می‌داند، در نظر گرفتن این فضا به عنوان «فضای مجازی» بسیار سطحی‌نگرانه بوده و تصمیم‌سازی در این فضا را دچار اختلال خواهد کرد؛ لذا انقلاب اسلامی باید ابتدا این فضا را همان‌گونه که غرب شناخته است بشناسد تا بتواند در این زمین جنگی درست عمل کند.
برای عملکرد درست در یک زمین جنگی باید هم زمین را کامل شناخت هم قوانین حاکم بر آن را. همان‌طور که یکی از اصلی‌ترین شعار‌های انقلاب اسلامی «لا اله الا الله» است، باید در این حوزه هم اول قوانین و دکترین‌هایی که مصداق «لا اله» است را مشخص کرد تا بتوان قوانین جایگزین را درست مقابل آن تهیه کرد. به عنوان مثال دامن زدن به هوای نفس یا تبعیت از هوای نفس دیگران از جمله مصداق‌هایی است که در فضای سایبر کنونی وجود دارد و توسط ابزاری مانند لایک و فالوور در حال گسترش است.
این دقیقاً مخالف آیه صریح قرآن است که می‌فرماید: «قُلْ یَا أَهْلَ الْکِتَابِ لَا تَغْلُوا فِی دِینِکُمْ غَیْرَ الْحَقِّ وَلَا تَتَّبِعُوا أَهْوَاءَ قَوْمٍ قَدْ ضَلُّوا مِن قَبْلُ وَأَضَلُّوا کَثِیرًا وَضَلُّوا عَن سَوَاءِ السَّبِیلِ»[۲۰] . تبعیت از هوای نفس خود و دیگران نکردن یکی از مصداق‌هایی است که بار‌ها در قرآن تکرار شده است. از دیگر مصداق‌هایی که مخالف موازین قرآن و انقلاب اسلامی است اشاعه قمار است که در موضوعی مانند رمز ـ ارز‌ها[۲۱] در حال ترویج است که این مسئله نیز با استفاده از زیرساخت سایبر انجام می‌شود.
همچنین اشاعه فحشا که به بیشترین شکل ممکن در این فضا در حال رقم خوردن است و مسایل گوناگون دیگری که اشاره به تمام آن‌ها در این مجال نمی‌گنجد؛ لذا اگر این فضا به درستی شناخته شود به راحتی می‌توان مصداق‌هایی که مخالف قوانین الهی است را مشخص نمود و دکترین‌های اسلامی به عنوان جایگزین برای آن‌ها تعیین کرد. حتی می‌توان پروتکل‌های ارتباطی که در این فضا برقرار است را نیز بر اساس پروتکل‌های ارتباطی‌ای که قرآن مشخص می‌کند معین نمود. به عنوان مثال زمانی که قوانین و پروتکل‌های شکل‌گیری یک شبکه اجتماعی مانند اینستاگرام جمع کردن لایک و فالوور بیشتر است حتی با دست اندازی به انواع فحشا، می‌توان این قوانین را تغییر داد تا افراد با قوانین و پروتکل‌های اسلامی گرد هم جمع شوند.
از این مصداق‌ها بسیار می‌توان نام برد که برای همه آن‌ها ابتدا درک درست از این فضا نیاز است. در این مقاله سعی بر آن شد که تا حد امکان شناخت مناسبی از فضای سایبر و چگونگی استفاده از آن در حکمرانی بیان شود تا بتوان در آینده به صورت مستقیم به رویکرد اسلام نسبت به این فضا پرداخت.
منابع:
[۱] Virtual space
[۲] Cyber space
[۳] Cybernetics
[۴] Alcibiades
[۵] Age of Enlightenment
[۶] André-Marie Ampère
[۷] sciences of government
[۸] او را پدر پنوماتیک (علم خواص هوا و گازها) نیز گفته‌اند.
[۹] Governor
[۱۰] a centrifugal feedback valve
[۱۱] Alfred Russel Wallace همکار چارلز داروین و پدر علم جغرافیای زیستی
[۱۲] James Clerk Maxwell فیزیکدان معروف اهل اسکاتلند
[۱۳] Jakob von Uexküll زیست شناس، و فیلسوف اهل آلمان؛ ۱۸۶۴ - ۱۹۴۴.
[۱۴] Cybernetics of Life
[۱۵] Circular Cause
[۱۶] Feedback
[۱۷] Black Box System
[۱۸] Intelligence Community
[۱۹] National Security Agency
[۲۰] مائده - ۷۷
[۲۱] Cryptocurrency
اندیشه جویان استاد حسن عباسی
📡 @Hasanabbasi_students